Skip to main content

बरखा ऋतु आयी !!!



कालिदासाच्या स्मृति प्रित्यर्थ आषाढाचा पहिला दिवस कालिदास दिन म्हणून साजरा केला जातो. कलिदासाच्या सर्वात लोकप्रिय मेघदूतातील दुसऱ्या श्लोकातच ( आषाढस्य प्रथम दिवसे ) या दिवसाचा उल्लेख आहे . ऋतु हा कालिदासाचा आवडता विषय . कालिदासाच्या काहीशा उपेक्षित अशा ऋतु संहार या रचनेतील वर्षा ऋतुचे वर्णन उपमा कालिदासस्य या वचनाची सार्थकता पटविणारे आहे . या श्लोकाचा मराठी अनुवाद धनंजय बोर करांनी अतिशय समर्पक रित्या केले आहे .

कृष्ण मेघ संपृक्त जाहले भरले जेवी घडे ।

पथक चालले मत्त गजांचे शोभायात्रे पुढे ।

वीज कडाडूनि मेघा मधूनी वाजतात चौघडे ।

वर्षा ऋतुची राजसवारी रसिक मना आवडे ।

या मधे कालिदासाने वर्षा ऋतुला एका राजाची उपमा दिली आहे . जसे र

राजाची स्वारी जात असताना राजमार्ग स्वच्छ करण्यासाठी पाण्याचे घड रिते केले जातात तसे वर्षा ऋतु समोर कृष्ण मेघ पाण्याचे घडे रिते करत आहेत . शृंगारलेले हत्तीचे पथक चालले आहे व त्यासमोर सनई चौघडे वाजत आहेत जरे वर्षा ऋतुच्या आगमन प्रित्यर्थ आकाशातून वीजांच्या स्वरूपात चौघडे वाजत आहेत .

असा हा हतोत्साहित मनाला संजीवनी देणारा ' सृष्टी मधे नवचैतन्य पसरविणारा, सतरंगांची उधळण करणारा वर्षा ऋतु काही जणांना त्रासदायक ठरतो ते म्हणजे वात व्याधीचे रुग्ण

आयुर्वेदानुसार व्याधी निर्मितीला प्रमुख कारण वात पित्त व कफ या दोषांचा प्रकोप होय . आयुर्वेदीय ग्रंथांमधे ऋतुचे स्वरूप व त्यांचा दोषांवर होणार परिणाम स्पष्ट केला आहे. ग्रीष्म ऋतु मधे वातावरणात कोरडे पणा वाढलेला असतो त्याचा परिणाम म्हणजे वात दोषाचा संचय होत असतो. परंतु तो वाढलेला वात दोष रोग निर्माण करू शकत नाही कारण त्या काळात वातावरणात असलेली उष्णता होय . परंतु जसे वर्षा ऋतुचे आगमन होते तस तसे वातावरणात शीतता (थंड पणा ) वाढावयास लागतो . कोरडेपणा व थंडपणा हे दोन्ही वात दोषाला अनुकूल असल्यामुळे या काळात वातविकार उत्पन्न होण्याची शक्यता अधिक वाढते . वातविकारां मधे विशेषतः संधिवात (osteoarthritis) आमवात ( Rheumatoid arthritis), गृध्रसि (sciatica ) , मणक्यांचे विकार ( cervical / lumbar spondylosis ) , पोटाचे विकार इ.

आयुर्वेद शास्त्राचे प्रयोजन स्वस्थस्य स्वास्थ्य रक्षणम् । आतुरस्य विकार प्रशमनं च ।हे आहे रोग उत्पन्नच होऊ नये किंवा जरी तो उत्पन्न झाला तर लवकर नियंत्रणात यावा यासाठी आयु र्वेद शास्त्र प्रयत्नशील असते

वातव्याधी चा विचार केला तर आयुर्वेदानुसार वातदोषाचे प्रमुख कार्यकारी स्थान पक्वाशय ( Intestine )असते . या स्थानातील वात दोषाचे नियंत्रण केल्यास संपूर्ण शरीरातील वात दोष नियंत्रित करता येईल व या स्थानावर सर्वोत्तम कार्यकारी चिकित्सा म्हणजे बस्ति चिकित्सा होय . यामधे औषधी सिद्ध तैल किंवा काढे गुदमार्गाद्वारा शरीरात प्रवेशित केले जातात व त्याद्वारा वायु चे शोधन होऊ वातविकार बरे करता येतात. आयुर्वेदा ने बस्ति चिकित्सा ही अर्ध चिकित्सा मानली आहे तज्ञ चिकित्सकाच्या मार्गदर्शनाखाली जर ही घेतली तर संपूर्ण लाभ मिळू शकतो असा विश्वास वाटतो .

वैद्य मयुर कुलकर्णी

श्रीनिधी आयुर्वेद क्लिनिक व पंचकर्म केंद्र नासिक

मो - 9422828330

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

स्वास्थ्य समग्र भाग -1

  *स्वास्थ्य समग्र* थेंबा थेंबा नी आपलं जीवन समृद्ध करणारा, सृष्टीच्या कणाकणात चैतन्य पेरणारा, मनामनांना आनंदाच्या अमृतधारा ने भिजवणारा आणि तरलकाव्य भावनांना उत्फुल्लित करणारा एकमेव अद्वितीय असा ऋतुराज म्हणजे *वर्षा ऋतू* होय अशा या आनंदाचे निधान असलेल्या वर्षा ऋतूचा आस्वाद घ्यायचा असेल तर ऋतुसात्म्य गोष्टींचा अंगीकार स्वास्थ टिकवून ठेवण्यासाठी आवश्यक आहे . वर्षा ऋतूमध्ये अन्नाचे पचन करणारा अग्नी हा मंद झालेला असतो त्यामुळे आहारामध्ये आम्ल व लवणरस जो अग्नी प्रदीपक आहे व वातशामक आहे या रसात्मक आहारीय पदार्थांचा तसेच स्निग्ध पदार्थांचा वापर आहारामध्ये करावा . जे आहारीय पदार्थ एक वर्ष जुने आहेत विशेषतः गहू , तांदूळ, डाळी यांचा वापर आहारामध्ये करणे अत्यंत आवश्यक असते कारण ते पचायला हलके असतात. साळीच्या लाह्या ज्वारीच्या लाह्या, भर्जित धान्य यांचा समावेश करावा . जेवण भूक लागल्यावर क्षमतेनुसार करावे . शक्यतो रात्रीचे जेवण सूर्यास्तापूर्वी करावे . दोन्ही वेळचे जेवण ताजे व गरम असावे. जेवणामध्ये वातूळ पदार्थ जसे उसळी, बेकरीचे पदार्थ, कच्चे पदार्थ, थंड पदार्थ, शिळे पदार्थ हे जरूर टाळावे खरंतर...
Post a Comment
Read more

Healing PCOD with Ayurveda

Polycystic ovarian disease is one of the burning problems today. Because of an erratic lifestyle, an unwholesome diet, and stress, there is a disturbance in the hormonal level which causes an elevation of male hormone (androgen ) in the female body.This imbalance causes irregular menses, excessive hair, acne, pelvic pain etc .PCOS is one of the leading causes of infertility at present. In long-standing pcos complications such as type 2 diabetes, heart disease, endometrial cancer, mood disorders may observed.Acco to Ayurveda due to accumulation of toxins(doshas)in the body causes obstruction lead to hormonal disturbance .In order to address this problem Ayurveda has developed a unique way ie shodhan treatment ie cleansing the body.As far as pcos is concerned vamana followed by basti and rasyana therapy helps .We at Chakrapani hospital treated such cases successfully by specifically designed DSET method.which not only cures but also prevents further recurrence. Vd Mayur Kulkarni  Cha...
Post a Comment
Read more

जरा विसावू या वळणावर !!

प्रत्येक स्त्रीच्या आयुष्यामधे एक असे वळण येते ज्या ठिकाणी थकवा आल्यासारखा वाटतो , विषाद निर्माण होतो थोडक्यात मनाला व शरीराला विसाव्याची गरज निर्माण होते ते वळण म्हणजे रजोनिवृत्ती चा काळ ज्याला आधुनिक शास्त्रात Menopause असे म्हणतात . खरंतर Menopause हा काही आजार नाही . तो तिच्या आयुष्यातील स्थित्यंतराचा काळ त्यामुळे आयुष्यातील या बदलाकडे सकारात्मक दृष्टीकोनातून पहाणे आवश्यक आहे . पाळी बंद  होण्यापूर्वी साधारणतः ३ ते ४ वर्षे आधीपासून स्त्रियांच्या शरीरात बदल सुरु होतात त्याला perimenopausal period म्हणतात . Menopause निर्माण झाल्यावर खालील लक्षणे प्रकर्षाने जाणवितात १)मासिक पाळी अनियमीत होऊन पूर्णपणे बंद होणे २) मानसिक अस्वस्थता जाणविणे ३ ) नैराश्य निर्माण होणे .  ४) रात्री अचानक घाम येणे ५) योनी भागात रौक्ष्य जाणविणे ६ ) अकारण थंडी वाजणे ७) शांत झोप न येणे ८) त्वचा कोरडी पडणे काही स्त्रियांमधे ही लक्षणे कालांतराने कमी होतात परंतु काही स्त्रियांमधे ती अतिशय त्रासदायक ठरतात अशा वेळी चिकित्सेची गरज असते . श्रीनिधी आयुर्वेद चिकित्सालयाच्या वतीने अशा रुग्णां साठी त्यांचे शारीरीक ...
Post a Comment
Read more